 |  |  |  |  |
Υπάρχει μια γειτονιά του Μιλάνου που δεν είναι ακόμη συνδεδεμένη με το δίκτυο του μετρό. Τη λένε Τατούν. Βρίσκεται στην Αίγυπτο, στα χωράφια που αρδεύονται από τον Νείλο, 150 χιλιόμετρα νότια του Καΐρου. Έχει μόλις 80.000 κατοίκους, μα εδώ ζουν οι οικογένειες πάνω από 47.000 αιγυπτίων που έχουν μεταναστεύσει στην πρωτεύουσα της Λομβαρδίας. Για τη σύνδεση του Μιλάνου με τη μακρινή του περιφέρεια τα ειδικά ταξιδιωτικά γραφεία της Λιβύης επαφίενται στις παλιές ψαρόβαρκες που κάθε βδομάδα συλλαμβάνονται στ’ ανοιχτά της Λαμπεντούσα. Όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’90. Παλιότερα οι αποβιβάσεις γίνονται στην Πούλια. Αργότερα στη Σικελία. Πάνω από 20.000 Αιγύπτιοι πέρασαν τη Μεσόγειο μεταξύ 2005 και 2007. Και σιγά-σιγά, όσοι κατάφεραν να νομιμοποιηθούν, έχουν φέρει τα παιδιά και τα ξαδέρφια τους μαζί. Έτσι, έχει δημιουργηθεί στο Μιλάνο ένα δίκτυο οικογενειακής αλληλεγγύης, το οποίο επιτρέπει σήμερα σε χιλιάδες συγγενείς χωρίς χαρτιά να έχουν σπίτι και δουλειά στο Μιλάνο. Είναι μπογιατζήδες, μαραγκοί, αρτοποιοί, χειρώνακτες παντός είδους. Πολλοί μετακινούνται για τη δουλειά τους. Έχουν χαρτιά και όταν δεν υπάρχει δουλειά εκεί που μένουν κατεβαίνουν για μερικούς μήνες στην Αίγυπτο. Φτάνουν με αυτοκίνητα, αγοράζουν γη και χτίζουν σπίτια. Σε μια ύπαιθρο που έχει εξαθλιωθεί από τις τελευταίες αγροτικές μεταρρυθμίσεις, όπου η σκληρή δουλειά ενός αγρότη μπορεί να αποδώσει το πολύ 7 ευρώ τη μέρα, η παρουσία των μεταναστών έχει δημιουργήσει ένα νέο φαντασιακό: Σήμερα, η μετανάστευση αντιπροσωπεύει τη μοναδική οδό διαφυγής. 
Η ίδια η αρχιτεκτονική είναι αρκετή για να θυμάσαι την πόλη. Αρκετή για να στρέψει το βλέμμα από τους σκαμμένους δρόμους στις δεκάδες πολυτελείς οικοδομές υπό ανέγερση παντού. Το κόκκινο χρώμα των τούβλων κυριαρχεί στον ορίζοντα. Στις στέγες, δίπλα στις κεραίες της δορυφορικής, λάμπουν οι μεταλλικές κατασκευές της οροφής. Κάθε χρόνο και διαφορετικό σχέδιο. Κάθε σχέδιο για την οικογένεια ενός από τα αδέλφια. Και τα εσωτερικά τους είναι φροντισμένα. Από την επίπλωση ως τα χαλιά κι από τα πλακάκια του μπάνιου μέχρι τη συσκευή της τηλεόρασης. Οι γείτονες μπορεί να έχουν ακόμη κατσίκες και κότες στο μπαλκόνι. Και τα παιδιά τους παίζουν ξυπόλητα πάνω στα μπάζα που μαζεύονται στις άκρες των δρόμων. Ή συνοδεύουν τις μητέρες τους που πάνε να πουλήσουν γύρη και ζαχαροκάλαμα στην αγορά. Ή τρώνε τη σκόνη που σηκώνουν τα αυτοκίνητα των μεταναστών με τις ηχηρές κόρνες ανάμεσα στα τρακτέρ και τα κάρα με τα πορτοκάλια που τραβούν τα γαϊδούρια. Οι μετανάστες είναι το πρότυπο της επιτυχίας. Η τηλεόραση βέβαια δείχνει άλλα…Έχει συνεχώς αιγυπτιακές σαπουνόπερες γυρισμένες στο Κάιρο. Και οι δορυφορικές κεραίες είναι στραμμένες προς τους υπόλοιπους αραβικούς πομπούς. Το όνειρο δεν προέρχεται από τη μικρή οθόνη. Είναι αληθινό, περπατά στο δρόμο. Η μετανάστευση σου δίνει κύρος. Δεν είναι οι πιο απελπισμένοι αυτοί που φεύγουν, αλλά μάλλον οι πιο φιλόδοξοι.
Ο Μαχμούντ περνάει έξι μήνες το χρόνο στο Μιλάνο. Κι άλλους έξι στο Τατούν. Μόλις έχει παντρευτεί μια κοπέλλα 22 χρονών στο Κάιρο κι έχουν μια νεογέννητη κόρη. Ζούνε σ’ ένα διαμέρισμα που χτίστηκε με τα ευρώ που έβγαλε ο Μαχμούντ δουλεύοντας οικοδόμος. Στο Μιλάνο ζει με οκτώ από τα εννιά του αδέλφια, που είναι όλοι εμιγκρέδες. Ο Ασούρ ήταν ο πρώτος, ήρθε το 1991. Μπογιατζής αυτός, πηγαινοέρχεται μεταξύ Ιταλίας και Αιγύπτου. Αν έχεις χαρτιά, το ταξίδι είναι απλή και φθηνή υπόθεση. Οι περισσότεροι μετανάστες όμως δουλεύουν εποχιακά, ειδικά τώρα που έχουν λιγοστέψει οι δουλειές. Ένας απ’ αυτούς είναι ο Ασράφ. Ζώντας στο Μιλάνο καταφέρνει και ζει τις δύο γυναίκες και τους πέντε γιους του. Θα του κόστιζε πολύ ακριβά να τους φέρει στην Ιταλία. Άλλοι έχουν επιστρέψει για πάντα. Ο Αντέλ για παράδειγμα, μετά από έξι χρόνια θυσίες στο Μιλάνο, γύρισε στο Τατούν. Έκλεισε στο συρτάρι την άδεια παραμονής και με τις οικονομίες του έχτισε ένα σπίτι, όπου ζει με τη γυναίκα του και τα τρία παιδιά τους και άνοιξε κι ένα μαγαζί.
Οι επαναπατρισμοί από τη Λαμπεντούσα, παρότι έχουν αυξηθεί τα τελευταία δύο χρόνια, δεν έχουν αποθαρρύνει κανέναν. Απλώς έχουν οδηγήσει στη μείωση του μέσου όρου ηλικίας των ανθρώπων που φεύγουν. Μόνο μέσα στο 2008, πάνω από 1000 ανήλικοι έχουν περάσει από την Αίγυπτο στη Λαμπεντούσα και λόγω ηλικίας δεν μπορούν να απελαθούν. Γι’ αυτό κι ο Αμπνταλάχ και ο Αχμέντ εγκατέλειψαν το σχολείο στα 17 τους τον περασμένο Δεκέμβρη. Οι γονείς συμφώνησαν. Χρήματα τους είχαν στείλει τα αδέλφια τους από την Ιταλία. Τους συνέλαβαν στη Λιβύη και τους έστειλαν πίσω στην Αίγυπτο. Ο Αμπνταλάχ ξαναπροσπάθησε και τα κατάφερε να φτάσει στην Ιταλία, αλλά κι από κει τον απέλασαν. Τώρα λέει ότι δεν το σκέφτεται να ξαναφύγει, επειδή δεν έχει τα 3.000 ευρώ για εισιτήριο. Αλλιώς ούτε που θα το συζητούσε. Ένας φίλος του από το σχολείο, ο Μουσταφά, σκέφτεται αλλιώς. Λέει ότι φοβάται, φοβάται τον θάνατο στη θάλασσα. Δεν μπορεί να βγάλει από το μυαλό του την εικόνα των πέντε πτωμάτων αγοριών που απελάθηκαν από τη Λιβύη πριν από έξι μήνες. Δεκάδες τα παιδιά αυτής της πόλης που πέθαναν ή χάθηκαν στη θάλασσα.
Η πιο πρόσφατη σοβαρή τραγωδία συνέβη τη νύχτα της 1ης Νοεμβρίου 2007 στις ακτές του φυσικού βιότοπου στο Βεντικάρι, στην επαρχία των Συρακουσών. 17 άτομα έχασαν τη ζωή τους. Δύο χρόνια μετά, μία αναμνηστική πλακέτα στην παραλία θυμίζει το γεγονός. Την επισκεπτόμαστε με ένα γκρουπ από τη Σικελία την επέτειο του ναυαγίου το 2008. Ο Σαΐντ, που σήμερα μένει στην Πόρτα Τζένοβα στο Μιλάνο, έχασε πέντε συγγενείς του. Δύο ξαδέρφια, τον αδελφό της γυναίκας του, τον αδελφό του κι έναν εγγονό. Ο νεότερος ήταν 22 ετών. Ο γηραιότερος 37. Ήταν από το Σιντ Μούου, κομμάτι του Τατούν. Δούλευαν οικοδόμοι, για τους γιους τους όμως ήθελαν κάτι καλύτερο. Ο Σαΐντ Σαάντ είχε τέσσερεις γιους, ο Ιμπραήμ Αχμέντ δύο, ο Αΐντ Μοχάμεντ τρεις. Τώρα οι γιοι τους μεγαλώνουν ορφανοί. Και οι βερνικωμένοι τοίχοι στο παλάτι που έχτισε ο Σαΐντ δεν θα αντικαταστήσουν τους πατεράδες τους.
Έφυγαν από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Για τους Αιγύπτιους, οι δρόμοι διαφυγής από τη Λιβύη έχουν μετακινηθεί τα τελευταία δύο χρόνια. Τον Μάρτιο του 2007 έκλεισαν τα χερσαία σύνορα μεταξύ Λιβύης και Αιγύπτου. Για να πας στην Τρίπολη χρειάζεσαι συμβόλαιο εργασίας. Γι’ αυτό και πολλοί Αιγύπτιοι ταξιδεύουν κατευθείαν από τις ακτές της λίμνης από το Μπουρουλούς ως το Ντουμγιάτ. Κι όταν η Ιταλία ζήτησε από τον Χόσνι Μουμπάρακ να σφίξει τα λουριά, η αστυνομία άρχισε να επιδίδεται στο ψάρεμα. Τους τελευταίους μήνες, η αστυνομία της Αιγύπτου έχει συλλάβει τουλάχιστον πέντε ψαράδες στο μικρό λιμάνι του Μπουργκ Μγκιζίλ με εντελώς αυθαίρετο τρόπο. Σε κάποιους έκανε έφοδο στα σπίτια τους τη νύχτα. Άλλους τους συνέλαβε στο λιμάνι την ώρα που επέστρεφαν από το ψάρεμα. Κι αυτό γιατί ενάντια στις εντολές της Λιβύης, η μεταφορά των μεταναστών βρίσκεται στα χέρια των ψαράδων, πολλοί από τους οποίους όμως συχνά δεν ξέρουν τίποτα. Κάποιες φορές οι μόνοι που γνωρίζουν είναι οι ιδιοκτήτες και οι καπετάνιοι. Τα αλιευτικά βγαίνουν από το λιμάνι με όλον τους τον εξοπλισμό για να κάνουν τη δουλειά τους, μόλις όμως βρίσκονται στην ανοιχτή θάλασσα, τους πλησιάζουν βάρκες με μετανάστες και οι ψαράδες πρέπει να αλλάξουν την πορεία τους και να μεταφέρουν τους μετανάστες στη Σικελία. Αν τελικά τα αλιευτικά καταφέρουν να επιστρέψουν στο λιμάνι, όλοι οι ναύτες συλλαμβάνονται. Οι συλλήψεις αυτές συμβαίνουν χωρίς ίχνος αποδείξεων. Να γιατί πολλοί φοβούνται την έξοδο στη θάλασσα…
Την υπεράσπιση των 85 ψαράδων έχει αναλάβει μια ομάδα δικηγόρων από το Land Center για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μία μη κυβερνητική οργάνωση που δρα από το 1997 υπέρ των αγροτών που έχουν εμπλακεί σε δικαστικές διενέξεις μετά την αγροτική μεταρρύθμιση. Κάποιοι συνελήφθησαν μετά από επιχείρηση απέλασης από την Ιταλία. Μετά τον επαναπατρισμό τους, κατά κανόνα κρατούνται καναδυό μέρες στο αεροδρόμιο και κατόπιν αφήνονται ελεύθεροι. Ειδικά όμως όσοι προέρχονται από το Μπούργκο Μγκιζίλ συχνά συλλαμβάνονται μόλις φτάσουν. Αν τα πλοία των μεταναστών έχουν φύγει από κείνο το λιμάνι, αυτό αρκεί για να θεωρούνται όλοι οι επιβάτες δυνητικά “ενδιάμεσοι”, δηλαδή δουλέμποροι. Ακόμη κι αν οι δικαστές τους αθωώσουν, αυτοί οι κρατούμενοι παραμένουν στη φυλακή. Από το 1981 η Αίγυπτος έχει κηρύξει καθεστώς εκτάκτου ανάγκης. Και η διοικητική κράτηση είναι κανόνας.
Ο Σαμπέρ μου εξηγεί την πρόσφατη ιστορία των αιγυπτίων χωρικών. Δεν θέλει όλη η Αίγυπτος να μεταναστεύσει, μόνο κάποιοι που ζουν σε ορισμένες περιοχές στην επαρχία, δηλαδή στην Τατούν, αλλά και στη Σαρκίγια, τη Μανουφίγια, τη Μανσούρα, την Ντακαλίγια. Σύμφωνα με τον Σαμπέρ, η αγροτική μεταρρύθμιση είχε τεράστιες συνέπειες. Με την απελευθέρωση των παραχωρήσεων των γαιών και την άρση των επιδοτήσεων, η αγορά φαίνεται να τιμωρεί τους μικροκαλλιεργητές. Οι τιμές ανά τετραγωνικό μέτρο έχουν αυξηθεί τριάντα φορές τα τελευταία δέκα χρόνια. Και το ένα τρίτο των χωραφιών έχουν γίνει οικοδομήσιμα για να αποδώσουν περισσότερο κέρδος. Πρόκειται για πολιτική ανόητη σε μια χώρα της οποίας το 37% του εργατικού δυναμικού προσλαμβάνεται σε αγροτικές εργασίες. Που γίνεται ακόμη χειρότερη με την αδιαφορία της κυβέρνησης για τις αγροτικές περιοχές και με την ευρέως εξαπλωμένη διαφθορά. Περιοχές ολόκληρες είναι χωρίς άσφαλτο, χωρίς φωτισμό και χωρίς δίκτυο ύδρευσης. Οι μετανάστες από το Τατούν έχουν πολλά να προσάψουν στην αιγυπτιακή κυβέρνηση. Μιλούν για δικτατορία, διαφθορά, νιώθουν εγκαταλελειμμένοι. Κάθε διαμαρτυρία καταστέλλεται αμέσως. Αυτό συνέβη με την απεργία στη Μαχάλα ελ Κόμπρα στις αρχές του 2008, της οποίας ο απολογισμός ήταν ενας νεκρός και δεκάδες συλλήψεις. Για να μην αναφέρουμε και τις συνεχείς συλήψεις των μελών της αντιπολίτευσης ή του κινήματων των Μουσουλμάνων Αδελφών, ή την καταδίωξη δημοσιογράφων και μπλόγκερς. Με τέτοιες εναλλακτικές λύσεις, οι νέοι προτιμούν τη μετανάστευση. Γιατί από τη θάλασσα; Είναι απλό. Άλλος τρόπος, νόμιμος τρόπος, δεν υπάρχει.
Κάθε πρωί, εκατοντάδες άνθρωποι περιμένουν στην ουρά έξω από την ιταλική πρεσβεία στο Κάιρο. Ένας απ’ αυτούς και ο Μοχάμεντ, που έζησε 15 χρόνια στην Ιταλία, αποφάσισε να γυρίσει στην Αίγυπτο, μετά από μερικά χρόνια όμως σκέφτηκε να επιστρέψει στο Πιεμόντε. Έκανε συμβόλαιο με ένα φίλο του από το Τορίνο. Έκανε την αίτηση τον Δεκέμβριο του 2007, ενάμισυ χρόνο μετά όμως βρίσκεται ακόμη στα χέρια της αργόσυρτης ιταλικής γραφειοκρατίας. Για να πάρει κανείς άδεια παραμονής είναι απαραίτητο το συμβόλαιο. Ποιος όμως θα προσλάβει κάποιον στην Ιταλία που δεν τον έχει δει, που δεν τον έχει γνωρίσει; Και ποιος μπορεί να περιμένει ενάμισυ χρόνο για να αποκτήσει την άδεια; Κανείς. Γι’ αυτό και τα συμβόλαια πουλιούνται και αγοράζονται. Η τιμή τους ποικίλλει, ξεκινώντας από τα 5.000 ευρώ. Η άλλη λύση είναι να πάει κανείς στην Ιταλία, να ζήσει για κάποιον καιρό στην παρανομία, να επιστρέψει στην Αίγυπτο και κατόπιν να παρουσιαστεί στην πρεσβεία της Ιταλίας σαν να μη συμβαίνει τίποτα. Η μετακίνηση απαγορεύεται και στους τουρίστες, τους φοιτητές, τους επαγγελματίες. Για να πάρεις τουριστική βίζα πρέπει να παρουσιάσεις δικό σου τραπεζικό λογαριασμό. Και από τον Ιούνιο του 2009, θα είναι υποχρεωτικά και τα ηλεκτρονικά δακτυλικά αποτυπώματα.
Με ή χωρίς αποτυπώματα, ο Μπαχά Αντίν, ο Ταμέρ, ο Μοχάμεντ, ο Σαάντ και ο Αχμέντ θα μείνουν σπίτι. Πρόκειται για πέντε από τους 210 αιγύπτιους νέους που συμμετείχαν στο πρόγραμμα Italia Lavoro e Obiettivo Lavoro, ένα πρόγραμμα που διήρκεσε από τον Ιανουάριο ως τον Απρίλιο του 2008, κόστισε εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ και αφορούσε στην επιλογή και την εκπαίδευση εργατικού δυναμικού στην Αίγυπτο με στόχο να αποσταλεί στην Ιταλία. Το μόνο πράγμα που λειτούργησε ήταν τα τμήματα της γλώσσας, που είχε αναλάβει το Σχολείο Don Bosco στο Κάιρο. Όλα τα υπόλοιπα πήγαν χάλια. Από τους 210 υποψήφιους δεκτοί έγιναν μόνο καμιά εξηνταριά. Για όλους τους υπόλοιπους οι εργοδότες έκαναν πίσω. Η αναμονή κράτησε πολύ και εντωμεταξύ άλλαξε και η κυβέρνηση και το πρόγραμμα ναυάγησε. Τι θα κάνουν τώρα αυτοί οι νέοι; Πολλοί απ’ αυτούς ήταν από τη Σαρκιγιά, μια από τις επαρχίες απ’ όπου προέρχεται μεγάλο μέρος των μεταναστών προς την Ιταλία. Ποιον θα εμπιστευτούν για να περάσουν τα καταραμένα τα σύνορα?
Ο Αχμέντ εμπιστεύτηκε τον ξάδελφο της μάνας του, τον Μοχάμαντ Μοχάμαντ Αχμέντ ελ Αγιουτί. Κι αυτός είναι από τη Σαρκιγιά, από ένα μικρό χωριό 2000 κατοίκων που λέγεται Σιφεϊτά. Λέγανε πως είχε επαφές με Λίβυους στην Τρίπολη. Λένε ότι είχε βοηθήσει μια ομάδα αγοριών από την επαρχία να ταξιδέψει κι όλα είχαν πάει καλά. Η πρώτη προσπάθεια του Αχμέντ απέτυχε. Τον συνέλαβαν στα ανοιχτά του λιβυκού πελάγους και τον επέστρεψαν στην Αίγυπτο. Έκανε και δεύτερη προσπάθεια. Μαζί του ήταν και άλλοι δεκατέσσερις από τη Σιφεϊτά. Ήταν 26 Ιουνίου 2007. Μετά από ένα μήνα σιωπής, στις 7 Αυγούστου, ημέρα Τρίτη, ο Αχμέντ τηλεφώνησε στον πατέρα του, Σαΐντ και του είπε ότι θα έφευγε την Παρασκευή. Ήταν η τελευταία φορά που ο πατέρας άκουσε τη φωνή του γιου του. Δυο βδομάδες μετά, τέσσερις επιζώντες επέστρεψαν στη χώρα. Είπαν ότι είχε χαλάσει η μηχανή λίγες ώρες μετά την αναχώρηση και ότι επί τέσσερις μέρες τους παρέσερνε το ρεύμα. Την ιστορία μου τη λέει ο πατέρας του Αχμέντ. Βρισκόμαστε στο σεμνό σαλόνι του σπιτιού τους. Τα μάτια του λάμπουν. Στις στιγμές της σιωπής φαίνεται να συγκεντρώνει τις κουβέντες του. Το πτώμα του γιου του δεν έχει βρεθεί. Βρίσκεται κάπου στο βυθό της Μεσογείου. Ο πατέρας δαγκώνει τα χείλη του και καρφώνει το βλέμμα του στον τοίχο. Στα μάτια του έχουν στερέψει τα δάκρυα. Όχι όμως και η οργή. Ο “ενδιάμεσος” που πήγε να περάσει τον πρωτότοκό του από την Αίγυπτο στην Ιταλία καταγγέλθηκε από τις έντεκα οικογένειες των νεκρών και έχει καταδικαστεί σε δύο χρόνια φυλάκισης. Συνεχίζει όμως να κυκλοφορεί ελεύθερος, να πηγαινοέρχεται μεταξύ Ιταλίας και Αιγύπτου. Και σαν να μην έφτανε αυτό, κατηγορεί και τον πατέρα του νεκρού παιδιού ότι δεν έχει ακόμη πληρωθεί τη διαδρομή του. Ο πατέρας του χρωστάει ακόμη 2000 ευρώ.
Ο Σαΐντ κουνά το κεφάλι του. Ο γιος του ήταν 21 ετών. Ήταν ο πρώτος από τρία του παιδιά, τα άλλα είναι κορίτσια. Είχε παντρευτεί τέσσερις μήνες πριν φύγει. Και επιπλέον, η γυναίκα του η Σάφα περίμενε παιδί. Αυτό το νέο τον είχε παρακινήσει να φύγει. Ο μικρός Γιουσούφ γεννήθηκε έξι μήνες μετά τον θάνατο του πατέρα του. Δυσκολεύομαι να συγκρατήσω τα δάκρυά μου. Δεν θα’ θελα να είμαι εδώ με το ιταλικό μου διαβατήριο, με την άδεια που μου έδωσαν στο αεροδρόμιο του Καΐρου μέσα σε δύο λεπτά. Θα ήθελα να μπορούσα να ακυρώσω την ιστορία. Να μη θυμάμαι τίποτα για τη μετανάστευση στην Αίγυπτο, για τις τρύπες που άνοιξαν οι ανασκαφές για τη διώρυγα του Σουέζ το 1859, για τους εξόριστους του Ματσίνι, τους ψαράδες της Πρόσιντα και της Μολφέττα, τους βρεφοκόμους από το Φρίουλι. Θα ήθελα, μα δεν μπορώ. Γιατί ξέρω ότι τον Αχμέντ δεν τον σκότωσε ούτε η θύελλα, ούτε η χαλασμένη μηχανή…Τον σκότωσε το λάθος χρώμα του διαβατηρίου του.
Για περισσότερες πληροφορίες, κοιτάξτε τα στοιχεία για την αιγυπτιακή μετανάστευση στην Ιταλία
Multimedia: Δείτε το φωτορεπορτάζ από τη Ρασίντ και την Τατούν της Laura Cugusi
Translated by Lia Yoka for http://www.clandestina.org