ΙΟΥΛΙΟΣ 2008

Θύματα ενός χάρτη. Από τη μέρα της γέννησής τους. Φανταστείτε ένα παιδί λίγων μηνών, στο στήθος της μητέρας του. Κι ύστερα σκεφθείτε ένα κύμα να το παίρνει μακρυά, ύστερα από μέρες κάτω από τον ήλιο, στη βαθιά θάλασσα. Ρωτάτε γιατί. Κάντε την ίδια ερώτηση δεκατρείς φορές. Γιατί τόσα ήταν τα μωρά που πνίγηκαν στους δρόμους της μετανάστευσης στη Μεσόγειο μόνο μέσα στον Ιούλιο. Έντεκα στις ακτές της Ανδαλουσίας και άλλα δύο στα στενά της Σικελίας, όπου έχασαν τη ζωή τους και δύο έγκυες. Είναι τα παιδιά του μεγάλου ταξιδιού προς την Ευρώπη γυναικών από τη Σομαλία, τη Νιγηρία, την Ερυθραία... Είναι τα παιδιά της ελπίδας που γεμίζει με τόσες προσδοκίες το πέρασμα στη γηραιά ήπειρο. Οι μητέρες τους δεν είχαν επιλογή. Δεν μπορούσαν να τα αφήσουν μόνα τους σε ξένες χώρες, όπως το Μαρόκο ή η Λιβύη. Και πάνω απ΄όλες οι γυναίκες-πρόσφυγες. Έτσι, τα κουβαλούν μαζί τους, ανεβαίνουν στα φουσκωτά κρατώντας πάνες, κρατώντας τα παιδιά τους δεμένα πάνω τους με μια προσευχή. Ωστόσο, τα αόρατα τείχη των συνόρων δεν χαρίζονται ούτε στα παιδιά... Επιπρόσθετα, η αθωότητα των παιδών καταδεικνύει το μεγάλο έγκλημα των γονιών τους: γεννήθηκαν σε λάθος μέρος. Και υπεύθυνοι για τo φονικό, προτού καν τα θύματα μπουν στη θάλασσα, είναι πάντοτε τα σύνορα στους χάρτες.



Η σφαγή των μεταναστών δεν έχει τέλος. Μέσα στον Ιούλιο 158 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους προσπαθώντας να περάσουν στην Ευρώπη. Στη θάλασσα μεταξύ της Λιβύης, της Μάλτας και της Ιταλίας τα θύματα είναι τουλάχιστον 48, ανάμεσά τους δύο παιδιά δύο και τεσσάρων ετών και δύο έγκυες. Στα περάσματα από το Μαρόκο προς τις ακτές της Ανδαλουσίας έχασαν τη ζωή τους 30 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων τουλάχιστον πέντε γυναίκες και έντεκα μωρά. Άλλοι 18 πέθαναν στα ανοιχτά των Καναρίων, και πάλι στην Ισπανία. Ανάμεσα στην Αλγερία και τη Σαρδηνία, σύμφωνα με μαρτυρίες των επιζώντων που μίλησαν με τη Fortress Europe, έγιναν δύο ναυάγια με 38 αγνοούμενους. Σε ένα άλλο ναυάγιο, κοντά στο γαλλικό νησί Mayotte στον Ινδικό, υπήρχαν έξι νεκροί και πολλοί αγνοούμενοι, ενώ άλλοι δύο έχασαν τη ζωή τους κοντά στο γαλλικό λιμάνι Calais. Δύο ακόμα μετανάστες έχασαν τη ζωή τους από τα πυρά της αιγυπτιακής αστυνομίας στα σύνορα με το Ισραήλ, ενώ το άψυχο σώμα ενός ιρακινού πρόσφυγα ανακαλύφθηκε στο λιμάνι της Βενετίας, σε πλοίο που ερχόταν από την Ελλάδα. Τέλος, στην Τουρκία, και συγκεκριμένα στην Ισταμπούλ, ανακαλύφθηκαν τα πτώματα 13 μεταναστών. Τους εγκατέλειψε στην άκρη του δρόμου ο οδηγός του φορτηγού που τους μετέφερε. Είχαν πεθάνει από ασφυξία. Μαζί τους ταξίδευαν και δεκάδες άλλοι, ακολουθώντας τον δρόμο από την ανατολική επαρχία Βαν προς την τουρκική πρωτεύουσα και στη συνέχεια προς την Ελλάδα, έναν δρόμο που διαλέγουν όλο και περισσότεροι, ιδιαίτερα μετά τον αντιμεταναστευτικό κλοιό γύρω από την Ισπανία.

Οι αφίξεις μεταναστών στα Κανάρια το 2007 είχαν μειωθεί στο 60% του αντίστοιχου αριθμού του 2006. Μέσα στους 7 πρώτους μήνες του 2008, είχαν φτάσει 4.557 μετανάστες σε σύγκριση με τους 5.594 στο αντίστοιχο διάστημα του 2007. Η μείωση είναι αποτέλεσμα των περιπολιών της Frontex και των συμφωνιών επαναπροώθησης από την Ισπανία προς το Μαρόκο και τη Σενεγάλη, όπου απελαύνονται ακόμα και ασυνόδευτοι ανήλικοι. Αντιστρόφως ανάλογα, οι αφίξεις στις ιταλικές ακτές τριπλασιάστηκαν τους έξι πρώτους μήνες του 2008, ενώ αντίστοιχ αύξηση υπάρχει και στα ελληνικά νησιά στο Αιγαίο, όπου τους πρώτους 7 μήνες του 2008 συνελήφθησαν 7.263 άτομα, σε σύγκριση με 9.240 σε όλο το 2007. Και όλα αυτά παρά την πρακτική της ελληνικής ακτοφυλακής, η οποία, όπως καταγγέλλεται από την Pro Asyl, απωθεί τις βάρκες προς την Τουρκία και τις βυθίζει. Μια πρακτική που τώρα φαίνεται να υιοθετεί και η τουρκική ακτοφυλακή.

Πότε θα ξαναφύγεις, σήμερα η αύριο; ρωτάει αστειευόμενος ο Τζον τον Hammadi στην πλατειούλα μπροστά στο τζαμί. Βάζουν τα γέλια και αποχαιρετιούνται με μια θερμή και δυνατή χειραψία. Αυτή τη φορά τη γλύτωσαν και τώρα νοιώθουν αόρατοι. Πριν λίγες μέρες είχαν έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με το θάνατο. Εκείνη τη νύχτα ο Τζον το μόνο που έκανε ήταν να φωνάζει σαν τρελός; Nίνα! Νίνα! Στη βάρκα που τους μετέφερε, η Νίνα ήταν η μόνη γυναίκα. Σώθηκε κι εκείνη, όπως όλοι τους. Αλλά θα μπορούσε να είχε εξελιχθεί σε σφαγή. Ο Hammadi και ο Τζον είναι δύο από τους 25 επιζώντες του πολλοστού ναυαγίου στο Αιγαίο, αυτήν τη φορά με ευθύνη όχι της ελληνικής ακτοφυλακής αλλά της τουρκικής. Τα γεγονότα συνέβησαν λίγο καιρό πριν, στις 4 Ιούνη του 2008, σε ένα απομονωμένο σημείο των τουρκικών ακτών, λίγες ώρες από τη Σμύρνη. Στη Σμύρνη είναι που συνάντησα τον Hammadi, έναν νεαρό επαγγελματία ποδοσφαιριστή από την Ακτή του Ελεφαντοστού, που αναζητά μια καλύτερη τύχη. Τον συνάντησα στη συνοικία Μπασμανέ, έναν λαβύρινθο από στενά κοντά στο παζάρι, στην παλιά πόλη. Είναι ο προθάλαμος της αναχώρησης. Έχοντας πληρώσει τον kaçakçi στην Ισταμπούλ, ξεκουράζονται μερικές ημέρες προτού επιχειρήσουν το πέρασμα από το Αιγαίο. Στο otel της γειτονιάς δεν ζητάν ταξιδιωτικά έγγραφα - σε αντάλλαγμα έχουν εξασφαλισμένη πελατεία όλο το χρόνο. Στα μπαρ της γειτονιάς συχνάζουν μετανάστες από τη Σομαλία, την Ερυθραία, τη Σενεγάλη, τη Νιγηρία, την Ακτή Ελεφαντοστού... και πολλοί αλγερινοί και μαροκινοί.

“Ήμαστε γύρω στους 25”, μας λέει ο Hammadi. “Βρισκόμασταν στη θάλασσα για καμιά ώρα, όταν είδαμε ένα μεγάλο φως να κατευθύνεται προς εμάς. Ακούσαμε έναν θόρυβο, σαν σκάσιμο, και καταλάβαμε ότι μας είχαν τρυπήσει το σκάφος. Κάποιοι άρχισαν να μιλούν για έκρηξη, μπερδεύτηκαν φαίνεται…Η βάρκα άρχισε να βυθίζεται. Καταλήξαμε όλοι στο νερό. Ευτυχώς είχαμε μια σωστική λέμβο και σωσίβια.” Τελικά το τουρκικό λιμενικό έσπευσε να τους σώσει, τους συνέλαβε, τους κράτησε 24 ώρες και τους έστειλε πίσω στο Μπασμανέ, γιατί αλλιώς θα προσπαθούσαν να ξαναπεράσουν για δεύτερη φορά. Και μετά για τρίτη. Και μετά δεν θα μπορούσαν να γυρίσουν σπίτι τους γιατί θα έχουν καταχρεώσει την οικογένειά τους για να περάσουν στην Ευρώπη. Ο Hammadi τα κατάφερε την έκτη φορά. Έφτασε στην Ελλάδα πριν μερικές μέρες. Ψάξαμε τις τσέπες μας για τα κινητά μας.

Αντίθετα, ο Φρανσουά θα φύγει σε μερικές εβδομάδες. Έρχεται από το Μπουρκίνα Φάσο. Τον συνάντησα στη συνοικία Κουν Καπί στην Ισταμπούλ. Όπως και ο Hammadi, είχε περάσει τα τουρκικά σύνορα από τη Συρία. Όπως γίνεται συνήθως, έφτασε στη Δαμασκό με τουριστική βίζα, συνάντησε έναν “σύνδεσμο” της ίδιας εθνικότητας με αυτόν, ο οποίος τον σύστησε σε κάποιον σύριο οδηγό που θα τους πήγαινε ως το Χαλέπι με τα πόδια. Τέτοιοι οδηγοί συνοδεύουν 20 με 30 άτομα κάθε νύχτα μέσα από τα δάση ως τα σύνορα προς την τουρκική Αντάκια, την αρχαία Αντιόχεια. Η πορεία διαρκεί έξι με επτά ώρες. Οι άνθρωποι της ομάδας με την οποία ταξιδεύει ο Φρανσουά είναι από το Μπουρκίνα Φάσο, την Αίγυπτο, το Μπαγκλαντές και τη Σρι Λάνκα. Έχουν πληρώσει ο καθένας από 700 δολάρια στους 4 σύριους οδηγούς. Ένας από τους οδηγούς προχωρά μπροστά, ξεχωριστά από τους υπόλοιπους και τους δίνει οδηγίες μέσω τηλεφώνου. Στο σημείο που έχουν φτάσει το σύνορο μεταξύ Συρίας και Τουρκίας περιφράσσεται από συρματόπλεγμα που δεν ξεπερνά όμως το ένα μέτρο. Οι οδηγοί ελέγχουν τις κάμερες και την κίνησή τους και δίνουν το σήμα στους μετανάστες να πηδήξουν την κατάλληλη στιγμή. Από την Αντάκια μετά μπορούν να πάρουν ένα λεωφορείο για την Ισταμπούλ. Για τον Φρανσουά όμως τα πράγματα δεν πάνε και τόσο καλά. Η ομάδα του συλλαμβάνεται από την τουρκική αστυνομία και καταλήγει σε κέντρο κράτησης στην Hatay. Ο Φρανσουά έμεινε εκεί έξι μήνες. Θυμάται: “Βρισκόμουν έξω από το αστυνομικό τμήμα, Υπήρχαν δύο κάμερες, κουζίνα και τουαλέτες σε έναν χώρο το πολύ 5 επί 10. Εμείς εντωμεταξύ ήμαστε πάνω από 150. Υπήρχαν κάτι πρόχειρα κρεβάτια, μα κοιμάμασταν όπου βρίσκαμε. Στο πάτωμα, κάτω από τα τραπέζια, στις ντουζιέρες.” Η σύλληψη έγινε στις 23 Νοεμβρίου 2007, μέσα στη βαρυχειμωνιά. “Έκανε κρύο, όποιος είχε δύο ζευγάρια παντελόνια, τα έβαζε μαζί το ένα πανω απ’ το άλλο.” Το φαγητό δεν έφτανε. Όσο για υγειονομική περίθαλψη; Ήταν εντελώς ανύπαρκτη.

Δεν έχουν ειπωθεί και πολλά για τις συνθήκες κράτησης στην Τουρκία. Οι μόνες αναφορές μέχρι στιγμής έχουν γίνει από την Hyd. Η μαρτυρία του Φρανσουά επιβεβαιώνει όλες τις κατηγορίες που περιλαμβάνει η έκθεση. “Μας χτυπούσαν πριν και μετά την ανάκριση. Μετά τη σύλληψη μάλιστα ένας δικαστής θα αποφάσιζε τι να μας κάνει, αν δηλαδή θα μας έστελνε πίσω στα σύνορα. Γνωρίζαμε ότι δεν έπρεπε να πούμε ότι μπήκαμε από το Χαλέπι για να μην μας στείλουν πίσω στη Συρία. Είπαμε ψέματα για να σωθούμε. Μα η αστυνομία το κατάλαβε και μας άρχισε να μας βασανίζει γι’αυτό. Ένα αγόρι έμεινε κατάκοιτο δυο μήνες μετά τα βασανιστήρια.” Συνηθισμένο μέσο βασανισμού είναι το σπρέυ οξυγόνου στα μάτια. Υπάρχει κι ένα κελί απομόνωσης. Δεν είναι πολύ μικρό, μα είναι εξαιρετικά βρώμικο. Ο Καγιούμ και ο Αμάλ από το Μπαγκλαντές πέρασαν 48 ώρες εκεί μέσα, αφού τους αρνήθηκαν την επικοινωνία με την πρεσβεία της χώρας τους. Για τις γυναίκες, η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη. “Οι αστυνομικοί τις κολλάνε” –μας διηγείται ο Φρανσουά, “εκμεταλλευόμενοι τη θέση εξουσίας τους”. Πολλές φορές μπαίνουν τις νύχτες στο κέντρο κράτησης, τους διατάζουν όλους να μαζευτούν σε ενα σημείο, παίρνουν μαζί τους στον πάνω όροφο μερικές γυναίκες. Μερικές τις πληρώνουν κιόλας. Άλλες τις απειλούν ότι, αν αρνηθούν να κάνουν σεξ μαζί τους, δεν θα τις δώσουν άδεια αποφυλάκισης.”

Κάτω από την πίεση των απειλών και της βίας, κάποιοι χάνουν τα λογικά τους. Ο Φρανσουά μου μιλά για τον Τοκούτι, έναν νιγηριανό, ο οποίος την τελευταία περίοδο είχε αρχίσει να κατουράει ακριβώς δίπλα στους άλλους κρατούμενους και να τους ενοχλεί. Κάποια στιγμή άρπαξε έναν αστυνομικό από τα πόδια, άρχισε να τον τραβάει, να ωρύεται και να ρωτάει τον θεό του γιατί, γιατί…Μετά είναι ο Ραφαέλ. Ζει στην Ισταμπούλ. Τον γνώρισα σ’ ένα διαμέρισμα που μοιράζεται ο Φρανσουά με καμιά δεκαριά ακόμη ανθρώπους από το Μπουρκίνα Φάσο. Κι ο Ραφαέλ είναι απο το Μπουρκίνα Φάσο. Είναι 32 ετών, κατάγεται από ένα μικρό χωριό, όπου δεν μιλούν καν γαλλικά. Το ταξίδι του το πλήρωσε ο αδελφός του από την Ισπανία. Κάθεται όλη μέρα στο στρώμα και κουνάει το κεφάλι του πέρα-δώθε. Πού και πού κλαίει. Φοβάται. Ο φόβος τον σκοτώνει. Η τουρκική αστυνομία τον απείλησε και τον εξευτέλισε τόσο πολύ όσο ήταν στο κέντρο κράτησης στην Hatay πού τώρα πιστεύει ότι τον καταδιώκει συνεχώς. Θα πρέπει να ήταν σιδηροδέσμιος για μέρες, οι αστράγαλοί του έχουν ακόμη σημάδια από τα σίδερα. Και οι γάμπες του είναι παραμορφωμένες από τα χτυπήματα του κλομπ. Έτσι φαίνεται να περνάει την ώρα της η αστυνομία. Του βάζανε το όπλο στον κρόταφο και τον απειλούσαν ότι θα τον σκοτώσουν, μας λέει. Από την ώρα που έφτασε στην Ισταμπούλ, έχει τώρα τρεις μήνες, δεν έχει θελήσει ούτε μια φορά να βγει από το δωμάτιο. Φοβάται μην τον δουν οι μπάτσοι.

Τηλεφωνούμε σ’ έναν κρατούμενο στην Hatay, ο Φρανσουά έχει το νούμερό του. Για προφανείς λόγους, δεν μπορούμε να αποκαλύψουμε το όνομα και τον αριθμό. Αρκεί να πούμε ότι στην Ευρώπη θα θεωρούνταν όλα τα χαρτιά του εντάξει για να του παρασχεθεί πολιτικό άσυλο. Οκτώ μήνες τώρα βρίσκεται στο κέντρο κράτησης. Μας λέει ότι τον έχουν ψεκάσει στα μάτια με σπρέυ οξυγόνου, αφού του απέρριψαν το αίτημα να επικοινωνήσει με την πρεσβεία του. Λέει πως αυτήν τη στιγμή στο κέντρο κρατούνται 103 άτομα. Οι άντρες: Ένας σουδανός, πέντε σομαλοί, ένας λιβεριανός, δύο νιγηριανοί, 22 βιρμανοί, 13 από το Μπαγκλαντές, 10 ερυθραίοι, 26 αφγανοί. Από τις 15 γυναίκες, οι εννιά είναι αφγανές, μία από την Ερυθραία και τέσσερις από τη Σομαλία. Είναι και πέντε παιδιά μαζί τους, τρία από το Αφγανιστάν, ένα από τη Σομαλία, ένα από την Ερυθραία, το μικρότερο είναι έξι μηνών, το μεγαλύτερο εννιά ετών. Τους 13 από τους Μπαγκλαντές τους είχαν διώξει προς τα σύνορα με το Ιράν, επειδή δεν είχαν χρήματα να πληρώσουν το αεροπορικό εισιτήριο για τον “επαναπατρισμό” τους. Είναι συνήθης αυτή η πρακτική της “επαναπροώθησης”, η οποία στις 23 Απριλίου οδήγησε στο θάνατο 4 ατόμων, μεταξύ των οποίων και ενός ιρανού, κατά τη διάρκεια της απέλασής τους προς τα σύνορα με το Ιράκ - παρά τις καταγγελίες της Ύπατης Αρμοστείας των ΗΕ, η οποία στην Τουρκία βοηθά πάνω από 13.000 πρόσφυγες και αιτούντες άσυλο. Σύμφωνα με την πηγή μας, οι υπόλοιποι φυλακισμένοι στο κέντρο κράτησης Hatay μάλλον θα “επαναπροωθηθούν”, δηλαδή θα απελαθούν μέσα στους επόμενους μήνες στη Νιγηρία, το Μπαγκλαντές, την Ινδία, το Πακιστάν, τη Σρι Λάνκα, το Μαρόκο και την Αίγυπτο.

Συνοδεύω τον Φρανσουά στη βόλτα του στο πεζοδρόμιο του Ακσαράι, όπου πουλάνε κινέζικα ρολόγια με πέντε ευρώ. Έχουμε περάσει τη βραδιά στο Κουν Καπί προσπαθώντας να βρούμε πληροφορίες για τον σομαλό πρόσφυγα που σκοτώθηκε στο κέντρο κράτησης του Κιρκαρελί, κοντά στα σύνορα με την Ελλάδα, από σφαίρα αστυνομικού. Κανείς δεν έχει ακούσει τίποτε σχετικό. Οι δρόμοι μεταξύ Κουν Καπί και Ακσαράι είναι μια μικρή Αφρική. Στην Ζεϊτινμπουρνού πάλι ζουν αφγανοί, στην περιοχή Kurtuluş και στο Tarlabaşı ιρακινοί. Κατά δεκάδες στοιβάζονται στα σπίτια. Τα πατώματα των δωματίων, άδειων κατά τα άλλα, είναι γεμάτα στρώματα. Σεντόνια δεν υπάρχουν. Όλοι περιμένουν να φύγουν κάποια στιγμή. Κάτω από το λιγοστό φως των φαναριών του δρόμου, μικρές ομάδες συμπατριωτών, σομαλών, ερυθραίων, σενεγαλέζων ή σουδανών, ανταλλάσσουν τις τελευταίες συμβουλές για το ταξίδι και αποκρίνονται στις προσφορές διάφορων “συνδέσμων” και των kaçakçi για τους οποίους δουλεύουν. Λίγο πιο πέρα, δυο βήματα από τα τουριστικά εστιατόρια, τα πρόσωπα των μεταναστών που κρατούνται στην αστυνομική διεύθυνση του Κουν Καπί μοιάζουν να συνθλίβονται ανάμεσα στα σίδερα.

Πριν αποχαιρετιστούμε, ο Φρανσουά αρχίζει να τραγουδά ένα ραπ τραγούδι που συνέθεσαν οι κρατούμενοι στο κέντρο κράτησης στην Hatay, λίγο για να περάσουν την ώρα τους, λίγο για να θυμούνται ότι ο λόγος δεν είναι πάντοτε, ούτε είναι αποκλειστικά και μόνον, ο λόγος των νικητών:

“If you want to kill me, kill me! kill me!
I will never follow you to the Syrian border.
I've no mother, I've no father, I've only my god!
Before you used to tell me
Turkey is a democracy,
now I know it's not true!
And now why do you want our women?
You're a crazy man! yes you're a crazy man!”

Translated by Lia Yoka